کد مطلب:50511 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

آيه (ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا...) شان نزول و سازگاري آن باعصمت انبيا چيست؟

آيه 23 سوره اعراف و آيات قبل و بعد ان درباره داستان آدم و حوا با شيطان، و در نگاهي وسيع، درباره ارتباط انسان و شيطان. از مجموع آيات، چنين استفاده مي شود كه گرچه شيطان توانست با گرفتن چهره خيرخواهي و دوستي در وسوسه هاي خود، زمينه رانده شدن آن دو را از بهشت مهيا و آنها را به تناول از شجره ممنوعه مبتلا بكند؛ اما سرانجام، هنگامي كه آدم و حوا به نقشه شيطاني ابليس واقف شدند و نتيجه كار خلاف خود را ديدند، به فكر جبران گذشته افتادند و در پيشگاه خداوند بر ظلم به خويشتن اعتراف كردند. مفسران درباره اين كه سخن فوق، چگونه با عصمت انبيا و نبوت آن حضرت سازگار است، پاسخ هاي گوناگوني داده اند: 1- برخي گفته اند كه گناه بر دو نوع است: گناه مطلق، همان مخالفت با فرمان قطعي خداوند است كه شامل ترك واجب و انجام حرام مي باشد. گناه نسبي، آن است كه عمل غيرحرامي از شخص بزرگي سر زند كه با توجه به مقام و موقعيتش، شايسته او نباشد، چه اعمال بزرگان با توجه به موقعيت آنها، سنجيده مي شود. ازاين رو اگر يك ترك اولي از آن ها سرزند، مورد عقاب پروردگار قرار مي گيرند، {V(تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 411، نشر اسماعيليان)V}. 2- برخي نيز گفته اند كه نهي آدم از شجره ممنوعه، نهي ارشادي بود، نه نهي مولوي. گاهي خداوند از چيزي به لحاظ مقام مولويت نهي مي كند. در اين صورت، اطاعتش بر هر انساني واجب است؛ اما گاهي تنها براي اين كه به انسان بگويد كه ارتكاب اين عمل، اثر نامطلوبي براي او دارد، نهي مي كند (مقام نصيحت و اندرز) در داستان آدم نيز، امر خداوند به عنوان يك ارشاد است نه فرمان؛ لذا آدم تنها با نهي ارشادي مخالفت كرد، نه عصيان و گناه واقعي، {V(علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ج 1، ص 132 و 137، نشر دارالكتب)V}. 3- بعضي گفته اند كه نهي آدم، نهي آزمايشي بوده است نه واقعي. با توجه بر اين كه آدم براي زندگي در زمين آفريده شده بود، نه بهشت و دوران توقف او در بهشت، دوران آزمايش بود نه دوران تكليف بنابراين اوامر و نواهي خداوند در بهشت، تنها براي آشنا ساختن آدم به مسائل آينده در زمينه واجب و حرام بوده است. به اين ترتيب، آدم تنها با يك فرمان آزمايشي مخالفت كرد، نه امر واجب و قطعي، {V(ر.ك: آيت الله مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 7، ص 104، مطبوعاتي هدف)V}. 4- برخي معتقدند كه الفاظي مانند ظلم، عصيان، اغوا، توبه و غفران در داستان آدم، هيچ كدام دليل صدور گناه از آدمي نمي باشند؛ زيرا واژه ي ظلم در لغت عرب، به معناي تجاوز از حد و قرار دادن چيزي در غير محل خود است. كار آدم نيز - هر نوع تفسير كنيم - نوعي تجاوز از حد و كار بي مورد بوده است و اين، غير از آن است كه بگوييم: آدم قانون الهي را شكست و در زمره گناه كاران درآمد. افزون بر آن، درباره آدم، مسأله ظلم به نفس مطرح است و در قرآن، ظلم به نفس، در مقابل انجام كار بد قرار گرفته است (نساء، آيه 110). لفظ عصيان نيز در لغت، به معناي مخالفت است. اعراب به شتر بچه اي كه از مادر خود جدا شود عاصي مي گويند و اين نشان مي دهد كه هر مخالفت و عصياني گناه اصطلاحي نيست؛ زيرا آن جا كه انسان سخن ناصح خود را نشنود، مي گويند كه با گفتار او مخالفت كرد، در حالي كه او گناه كار شمرده نمي شود. لفظ «غوي» نيز در لغت به معناي خسارت، زيان كاري، حرمان و نوميدي و ضلالت و گمراهي به كار مي رود. هيچ كدام از اين معاني، مستلزم گناه نمي باشد؛ زيرا همه اينها، اعم از گناه است. ازاين رو، فردي كه سخن ناصح خود را گوش نكند، گمراه خواهد بود نه گناه كار. واژه «توبه» نيز اعم از صدرو گناه است؛ زيرا، چه بسا انسان كاري را انجام دهد كه مناسب مقام او نيست، سپس پشيمان شود و از آن توبه كند. لفظ «غفران» نيز دليل بر گناه نمي باشد؛ زيرا انسان هاي بزرگ به هنگام ترك اولي، آن چنان به تضرع و زاري مي افتند كه گويي گناه بزرگي را مرتكب شده اند. آري، ترك اولي ، از يك عارف - با توجه به معرفت او - گناه عرفاني است، هر چند گناه شرعي نيست. حضرت آدم(ع) نيز چنين بود، {V(سبحاني، جعفر: منشور جاويد، ج 11، ص 92 - 90، مؤسسه امام صادق(ع)). V} 5- در ميان مفسرين اهل سنت، گروهي چون فخر رازي، مدعي شده اند كه به طور مسلم، آدم مرتكب گناه شده است؛ ولي چون آن گناه پيش از رسيدن به مقام نبوت بوده است، با عصمت ايشان منافات ندارد، {V(تفسير فخر رازي، ج 14، ص 50)V} در مقابل، افرادي چون شيخ محمد عبده و آلوسي نيز گفته اند: با توجه به اين ارتكاب آدم از روي سهو و نسيان بوده است، ضرري به عصمت و نبوت ايشان وارد نمي آيد، {V(تفسير المنار، ج 1، ص 280، نشر بيروت دارالمعرفة - تفسير روح المعاني، ج 1، ص 235، بيروت، داراحياء)V}.